مجله جنگل ایران
سال دوم شماره 2 (تابستان 1389)

به منظور بررسی اثرات نوع و درجه پوسیدگی خشکه دارهای افتاده و سرپا بر روی تراکم زادآوری گونه های چوبی، جنگل سردآبرود چالوس واقع در استان مازندران بررسی شد. برای این کار، در خشکه دارهای سرپا در دایره ای به شعاع 5 متر به مرکزیت خشکه دار و در خشکه دارهای افتاده، مستطیلی به عرض 4 متر (2 متر از هر طرف خشکه دار) و به طول خود آنها آماربرداری صورت گرفت. همچنین سطح روشنه ایجادشده به وسیله خشکه دارها اندازه گیری و درجه پوسیدگی خشکه دارها نیز تعیین شد. آنالیز واریانس صورت گرفته نشان داد که بیشترین تعداد نهال در اطراف خشکه دارهای سرپا و افتاده به گونه های ممرز و راش و کمترین آن ها به گونه پلت اختصاص دارد. سطوح مختلف روشنه ها (به ترتیب 0، 5/12 - 0، 50 - 5/12، 113 - 50 و بزرگ تر از 113 مترمربع)، بیشترین تا کمترین تراکم زادآوری را داشتند. تراکم زادآوری در درجات مختلف پوسیدگی خشکه دارهای افتاده به صورت معکوس بود، به طوری که بیشترین تراکم زادآوری به درجه پوسیدگی چهارم و کمترین تراکم به درجه پوسیدگی اول اختصاص داشت، اما در ارتباط با درجه پوسیدگی خشکه دارهای سرپا تفاوت آماری معنی داری مشاهده نشد.

استفاده از روش های گوناگون در برآورد غنا و فراوانی پرندگان در نواحی جنگلی ممکن است به نتایج کم و بیش متفاوتی منجر شود. از این رو انتخاب روشی مناسب برای تحقیقات پرنده شناسی، از موضوعات چالش برانگیز در این مناطق محسوب می شود. در این تحقیق، کارایی دو روش ترانسکت با عرض ثابت و شمارش نقطه ای با شعاع ثابت در برآورد غنا و فراوانی در بخش نمخانه جنگل آموزشی و پژوهشی خیرود واقع در جنگل های خزری، مقایسه شد. در روش ترانسکت با عرض ثابت، سه ترانسکت هر یک به طول یک کیلومتر و در روش نقطه ای، پنج نقطه به فواصل 250 متر از یکدیگر با شعاع ثابت تعیین شد. هر یک از نقاط و ترانسکت ها طی سه تکرار در مرداد 1387 نمونه برداری شد. برای مقایسه غنا و فراوانی پرندگان بین دو روش از t-test استفاده شد. نتایج تحلیل ها نشان داد تفاوت معنی داری از نظر برآورد غنا و فراوانی پرندگان بین این دو روش وجود دارد. روش ترانسکت با عرض ثابت به برآورد بیشتری از غنا و فراوانی پرندگان منجر شد که این نتیجه با نتایج دیگر پژوهشگران در محیط های جنگلی همخوانی داشت.

در ارتفاعات ناحیه رویشی ایران و تورانی، به ویژه شیب های جنوبی البرز، رویش های جنگلی ارزشمندی وجود دارد که متاسفانه در بسیاری از نقاط تخریب شده یا به صورت کم پشت و پراکنده درآمده اند. این رویش ها در بسیاری از نقاط با کاهش یا توقف تجدید حیات روبه رو هستند. آگاهی از وضعیت فعلی تجدید حیات و گرایش آن، مشکلات موجود و نیازهای مرتبط با احیاء از جمله ضروریات برنامه ریزی برای حفاظت، احیا و توسعه این جنگل هاست. به این منظور، این پژوهش در حوضه آبخیز سد لتیان انجام گرفت. برای بررسی کمی زادآوری از روش آماربرداری نواری بر اساس تیپ های جنگلی استفاده شد. این بررسی نشان داد که با وجود تخریب های صورت گرفته، تجدید حیات طبیعی در این رویشگاه ها وجود دارد. بیشترین تراکم زادآوری در تیپ ارس به همراه شیرخشت و راناس و کمترین تراکم مربوط به تیپ ارس خالص است. تیپ اول دارای سه اشکوب و سیمای درختی و درختچه ای است، اما تیپ دوم فاقد اشکوب درختچه ای متمایز و سیمای تخریب شده است که آثار بارز چرای دام در آن مشاهده می شود. 33 درصد زادآوری ها با منشا بذر و 45 درصد آنها ریشه جوش بوده اند (منشا بقیه قابل تشخیص نبود). برای گونه های ارس، راناس، بنه و پلاخور، زادآوری جنسی (دانه زاد) بر زادآوری غیرجنسی (ریشه جوش) غلبه داشته است، در حالی که برای زرشک، نسترن، سماق، نارون و سیب، بیشتر زادآوری های موجود غیرجنسی بوده اند. 46 درصد زادآوری های شمارش شده تحت حمایت گیاه پرستار یا صخره بوده اند. تجدید حیات گونه های شیرخشت، پلاخور و راناس بیش از دیگر گونه ها به حفاظ و پرستار وابسته است. تجدید حیات گونه های موجود به جز پلاخور و سیب (با توجه به شرایط رویشگاهی)، کیفیت قابل قبولی دارد.

در این پژوهش، مهم ترین پیامدها و عوامل تاثیر گذار بر مدیریت مردم محلی جنگل های زاگرس با استفاده از روش تجزیه و تحلیل سوات تدوین شد. به این منظور ابتدا نظرهای دست اندرکاران جمع آوری شد و سپس با استفاده از فرآیند تحلیل سلسله مراتبی کمی شد. نتایج حاصل از پژوهش نشان می دهد تصمیم سازی های نامناسب مدیریت اجرایی، مهم ترین عامل تاثیرگذار بر مدیریت مردم محلی جنگل های زاگرس است. مدیریت مشارکتی، منابع مالی ضعیف برای ادار ه جنگل و کاهش هزینه های اداره جنگل به ترتیب پس از تصمیم سازی های نامناسب، مهم ترین پیامدها و عوامل تاثیر گذار بر مدیریت مردم محلی جنگل های زاگرس، گزارش می شوند.

اکالیپتوس گلوبولوس blue gum (E. globulus) از جمله گونه های مهم و تندرشد برای جنگلکاری و بهره برداری در صنایع چوب، کاغذ، تولید اسانس و عسل مرغوب است. با توجه به آنکه ناسازگاری عمل پیوند و رد آن و همچنین عدم ریشه زنی قلمه ها در بافت های بالغ مشکلاتی اساسی در اکالیپتوس هاست، تکثیر گیاه مزبور به کمک روش های ریزازدیادی در این تحقیق انجام گرفت. جوانه های رویشی جانبی از پایه های بالغ برگزیده در جنگل های شمال ایران و نیز دانهال های حاصل از بذر در فصول مختلف سال جمع آوری و با محلول های مختلف کلرور جیوه و هیپوکلریت سدیم در غلظت ها و زمان های متفاوت، بسته به فصل و ژنوتیپ گیاه ضدعفونی شدند. برای تشکیل شاخه از ریزنمونه های حاصل از پایه بالغ و دانهال گونه E. globulus اثر پنج تیمار هورمونی، شامل غلظت های مختلف از هورمون های سیتوکنین و اکسین (صفر تا 1 میلی گرم بر لیتر) در سه تکرار آماری با یک آزمایش واریانس بر پایه طرح کاملا تصادفی بررسی شد. صفات مختلف از جمله طول شاخه، ضریب ازدیاد و سبزینگی شاخه، تجزیه و تحلیل شدند. مناسب ترین روش سترون سازی جوانه های پایه بالغ، غوطه وری نمونه ها در محلول اتانول 70 درصد به مدت 30 ثانیه و سپس در محلول کلرور جیوه 5/0 درصد به مدت ده دقیقه و در مورد جوانه های دانهال، استفاده از محلول کلرور جیوه 1/0 درصد، به مدت 6 دقیقه و در فصل بهار بود. در مرحله شاخه زایی، تکثیر و رشد طولی مطلوب شاخه های حاصل از جوانه پایه بالغ، در محیط MS تغییریافته (نصف غلظت از عناصر غذایی پرمصرف) با هورمون های IAA و Zeatin به ترتیب در غلظت های 2/0 و 1 میلی گرم در لیتر انجام گرفت. تشکیل شاخه از جوانه دانهال در محیط دارای BAP5/0 به همراه Kin 2/0،GA3 1/0 و IBA 01/0 میلی گرم در لیتر صورت گرفت. در مرحله ریشه زایی، شاخه هایی به طول یک و نیم سانتی متر از منشا بالغ و دانهال، در محیط 4/1 غلظت از املاح پرمصرف MS و هورمون های اکسین تلفیقی NAA و IBA هریک به مقدار 5/0 میلی گرم در لیتر دارای ریشه شدند. نهال های حاصل، پس از سازگاری تدریجی با شرایط گلخانه ای، با موفقیت در خاک جای گرفتند.

به منظور تعیین مناسب ترین فاصله کاشت با حداکثر تولید در واحد سطح، گونه تندرشد و غیربومی پالونیا از کشور چین در خزانه جنگل آموزشی و پژوهشی شصت کلاته گرگان در فواصل کاشت 6×5، 6×8 و7×7 متر در سه تکرار به صورت طرح بلوک کاملا تصادفی کاشته شدند. مشخصه های درختان چهارده ساله شامل قطر برابر سینه، ارتفاع کامل، طول تنه بدون شاخه، دو قطر عمود بر هم تاج اندازه گیری و سپس مشخصه های حجم تنه، طول و حجم تاج و مقدار رویش های جاری و متوسط سالیانه و در دوره به روش آنالیز تنه محاسبه شد. تجزیه و تحلیل واریانس داده ها به کمک آزمون F و مقایسه میانگین ها به روش دانکن صورت گرفت. نتایج نشان داد که بین فواصل کاشت از نظر مشخصه های رویشی اختلاف معنی داری در سطح یک درصد وجود دارد. همچنین مشخص شد که تا زمان انجام این تحقیق، درختان به جز فاصله کاشت 6×8 متر هنوز به حداکثر رویش متوسط حجمی به منظور بهره برداری نرسیده اند. به طورکلی، نتایج حاکی است که درختان در فاصله کاشت 7×7 متر، میانگین بیش تری از نظر رویش قطری، ارتفاعی و حجمی پایه ای در دوره دارند، ولی با توجه به تعداد پایه نهایی در هکتار، فاصله کاشت 6×5 متر با 65/24 متر مکعب در هکتار، بیشترین متوسط سالانه تولید چوب در هکتار را نسبت به دیگر فواصل کاشت دارد.

نکته مهم در بهره گیری از تمام قابلیت های تصاویر هوایی رقومی در جنگلداری، اجرای روش بهینه طبقه بندی و استخراج اطلاعات مفید است. در این راستا، روش طبقه بندی شی ء-پایه، تغییرات طیفی درون طبقه ای ناشی از بافت تاج درختان، فاصله بین تاج ها و سایه را کاهش می دهد و با ایجاد قطعات همگن، امکان لحاظ کردن همزمان ویژگی های طیفی و هندسی را در طبقه بندی فراهم می آورد. هدف این تحقیق بررسی امکان تشخیص گونه های درختی اصلی و تهیه نقشه آنها با استفاده از تصاویر هوایی رقومی UltraCam-D به روش شی ء-پایه در منطقه جنگلکاری شده است. پس از پردازش اولیه تصاویر، مقادیر مختلف مشخصه های قطعه بندی بر روی تصویر اجرا شد و بعد از انتخاب بهترین حالت، قطعه بندی بر اساس معیارهای موجود، در دو سطح انجام گرفت. طبقات مورد نظر نیز متناسب با این سطوح، به صورت سلسله مراتبی تعریف و به کمک توصیف گرهای مناسب، تشریح شدند. پس از انتخاب نمونه های تعلیمی، طبقه بندی به روش نزدیک ترین همسایه انجام گرفت و نتیجه آن با نقشه واقعیت زمینی که به روش میدانی تهیه شده بود، مقایسه و صحت آن ارزیابی شد. صحت کلی و ضریب کاپای به دست آمده، به ترتیب 90 درصد و 82/0 است. برای ارزیابی بهتر روش و داده های مذکور باید تحقیقات مشابهی در ساختارهای متفاوتی از جنگل انجام گیرد. همچنین استفاده از داده های ارتفاعی مناسب و دقیق مانند LiDAR، DSM و DTM، در تجزیه و تحلیل این داده ها بسیار کمک کننده، مفید و اغلب، ضروری است.

بررسی الگوی پراکنش مکانی جوامع گیاهی، برای درک بسیاری از مسائل در اکولوژی و مدیریت جنگل ضروری است. با توجه به اهمیت اقتصادی- اجتماعی گونه بنه، این الگو به عنوان معیاری برای کنترل تغییرات و پایش جنگل، بررسی شد. منطقه ای 50 هکتاری از جنگل های باینگان در استان کرمانشاه با حداقل دست خوردگی و تخریب انتخاب شد و آماربرداری در قالب یک شبکه آماربرداری منظم با شروع نقطه تصادفی و با ابعاد 100 100 متر صورت گرفت. در این بررسی از روش های قطعه نمونه با مساحت ثابت و روش های فاصله ای مربع تی و ترکیبی استفاده شد. 50 قطعه نمونه و 50 نقطه نمونه برداری مربوط به روش های فاصله ای برداشت شد و اطلاعات لازم از جمله تعداد در قطعات نمونه و فواصل مورد نظر در روش های فاصله ای، اندازه گیری شد. برای تحلیل الگوی پراکنش مکانی با استفاده از قطعه نمونه، از شاخص های پراکنش گرین، موری سیتا، استانداردشده موری سیتا و برای بررسی الگوی پراکنش مکانی در روش های فاصله ای از شاخص های ابرهارت، هینز، هاپکینز و C استفاده شد. همه شاخص های مربوط به قطعه نمونه، الگوی کپه ای را برای بنه نشان دادند. از میان شاخص های فاصله ای ابرهارت و هینز الگوی کپه ای، شاخص C الگوی یکنواخت و شاخص هاپکینز الگوی تصادفی را برای بنه ارائه کردند. در مجموع نتایج به دست آمده از شاخص های پراکنش مختلف، الگوی پراکنش مکانی بنه به شکل کپه ای تعیین شد.